Οι πόλεμοι της μνήμης

Είναι καμιά φορά περίεργο να ξεκινάς ένα άρθρο που έχει να κάνει με την τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα με στίχους του Τ.Σ. Ελιοτ. Το βάθος του λόγου του Ελιοτ έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το τετριμμένο και το φθαρμένο του πολιτικού και του δημόσιου λόγου. Είναι όμως αυτή η αντίθεση στην οποία βασιζόμαστε, αυτή η αντίθεση στην οποία ελπίζουμε. Ακριβώς γιατί ένας λόγος όπως ο ποιητικός μάς βοηθάει να βυθομετρούμε τις επιφάνειες, να ανακαλύπτουμε το φόντο σε εικόνες δύο διαστάσεων και τελικά να εμμένουμε στο γεγονός πως κάθε γεγονός έχει το δικό του βάθος.
Πώς αλλιώς άλλωστε να αναμετρηθούμε με την Ιστορία (πολύ περισσότερο με τον χρόνο); Χωρίς το βάρος του λόγου, χωρίς το λογοτεχνικό δέρμα της πραγματικότητας, κάθε μας φράση κινδυνεύει να εκπέσει στην οπαδική διατύπωση της μιας ή της άλλης πρότασης.
Ολο αυτό που ονομάζουμε μνήμη είναι μια άσκηση στο παρόν. Μια προσπάθεια να επαναφέρουμε και να κατονομάσουμε. Μια τέτοια διαδικασία –το πιο συχνό– είναι να γίνεται με συγκεκριμένες προθέσεις. Αυτό που μένει για κάθε έναν που ανακαλεί –και η ανάκληση αυτή μας αφορά– είναι να εξετάσουμε τους λόγους της ανάκλησής του και γιατί αυτοί μας αφορούν.
Οι πόλεμοι της μνήμης έχουν ξεσπάσει και κάθε στρατός διεκδικεί τη φαντασιακή του επικράτεια. Με πεδίο μάχης το παρελθόν, μάχες δίνονται στο παρόν μας. Γιατί, αντίθετα από όσα μπορούμε να θεωρούμε, το παρελθόν δεν είναι ούτε συμπαγές, ούτε στατικό, ούτε οριοθετημένο. Είναι εξίσου ρευστό με το παρόν και με το μέλλον μας.
Η ρευστότητα που έφερε η κρίση στο παρόν μας μετατόπισε βεβαιότητες, συρρίκνωσε κόμματα, άλλαξε ταυτότητες και προσδιορισμούς, στρατόπεδα και καθημερινότητες, τύχες και ατυχίες. Είναι λογικό πως σύντομα θα άλλαζε και ο τρόπος που βλέπουμε το παρελθόν. Και στη συνέχεια ο τρόπος που το αντιμετωπίζουμε και το επικαλούμαστε. Ο ίδιος ο τρόπος που πιστεύουμε πως θυμόμαστε.
Ο πολιτικός λόγος προσπαθεί με τον ίδιο τρόπο που διεκδικεί τον χώρο του στο παρόν να επεκταθεί και στο παρελθόν. Εάν η ισχύς είναι θέμα έκτασης επιρροής, αυτό δεν σημαίνει πως η έκταση αυτή θα περιοριστεί στον χώρο. Αντίθετα θα διεκδικήσει και τον χρόνο. Και με τον ίδιο τρόπο που κάθε πολιτική δύναμη διεκδικεί την επέκτασή της στο μέλλον, με τον ίδιο τρόπο επεκτείνεται και στο παρελθόν.
Η αρθρογραφία στην «Καθημερινή» γύρω από τον Εμφύλιο, ο τρόπος προσέγγισης του κομμουνισμού από μια σειρά από πολιτικούς και δημοσιογράφους, η αρθρογραφία του πρωθυπουργού και η διεκδίκηση της συνέχειας του «παλιού καλού» ΠΑΣΟΚ εντάσσονται στο ίδιο πλαίσιο πολέμων της μνήμης.
Μπορεί η Ιστορία να είναι κατασκευή και το παρελθόν ρευστό, αυτό όμως δεν σημαίνει πως είναι εύκολο να κάνουμε τους γύρω να ξεχάσουν. Γιατί ό,τι και να πούμε είναι πολλοί αυτοί που θυμούνται το τι ήταν και το τι δεν ήταν ο κομμουνισμός και ακόμα περισσότεροι αυτοί που θυμούνται τι ήταν και τι δεν ήταν το ΠΑΣΟΚ.
Η αίσθησή μου είναι πως όλες αυτές οι κουβέντες, που τόσο συχνά στο παρόν μας μπορεί να ακούγονται κακόηχες (ή πολλές φορές και γελοίες), δεν διεκδικούν το παρελθόν αλλά το μέλλον. Ενα μέλλον που θα επιστρέφει σε αυτές ακριβώς τις δηλώσεις και δεν θα τις βρίσκει κακόηχες. Γιατί οι πόλεμοι της μνήμης δημιουργούν αποτέλεσμα ακριβώς στο μέλλον. Αυτό που κρίνεται στο παρόν είναι το στρατόπεδο που θα επιλέξεις. Ακόμα και όταν (και ακριβώς περισσότερο τότε) όταν το μέλλον αυτό που περιγράφουν δεν σε χωράει.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)