Πέμπτη 6 Οκτωβρίου 2016

Ο Ευριπίδης κομμουνιστής και ο Τσέχοφ οπαδός του Γκιουλέν



Λίγες ημέρες πριν, μια είδηση περνούσε στα ψιλά των διεθνών ειδήσεων.
Το τουρκικό καθεστώς απαγόρευσε τις παραστάσεις έργων του Σέξπιρ, του Τσέχοφ, του Μπρεχτ, του Κάρλο Γκολντόνι και του Ντάριο Φο.
Ο γενικός διευθυντής των Κρατικών Θεάτρων της Τουρκίας ανακοίνωσε προ ημερών: «Ανοίγουμε τα θέατρα μόνο με τοπικά έργα, γραμμένα από Τούρκους συγγραφείς και μόνον από συγγραφείς που εκλαμβάνονται ως πατριώτες».
Ο Ντάριο Φο σχολίασε: «Είναι υπέροχο να είσαι στη συντροφιά αυτών των μεγάλων συγγραφέων και να σκέφτεσαι ότι εμείς είμαστε η αιτία των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Τουρκία!».
Για να προσθέσει στη συνέχεια πως η απαγόρευση των έργων του αποτελεί για εκείνον ένα δεύτερο Νόμπελ.
Οι συνθήκες στην Τουρκία αγριεύουν όλο και περισσότερο και σίγουρα δεν περιμέναμε να μάθουμε την κατάσταση των θεατρικών πραγμάτων για να αντιληφθούμε κάτι τέτοιο.
Είναι εντυπωσιακό το πώς αποκρούοντας μια απόπειρα πραξικοπήματος μπορείς να καταφέρεις να έχεις τις απαγορεύσεις που αυτό θα σου έφερνε, αυτήν όμως τη φορά προς όφελός σου.
Χρησιμοποιώντας το πραξικόπημα και την ανελευθερία, την καταπίεση και τις απαγορεύσεις που αυτό θα έφερνε ως επιχείρημα ώστε να επιβάλεις ανελευθερία, καταπίεση και απαγορεύσεις.
Η απαγόρευση των θεατρικών παραστάσεων ίσως να μη φαίνεται και τόσο σημαντική σε μια χώρα στην οποία έχουν κλείσει τους τελευταίους μήνες τόσες εφημερίδες, τηλεοπτικοί σταθμοί και πανεπιστήμια. Στην πραγματικότητα όμως είναι ένα από αυτά τα δευτερεύοντα γεγονότα που δίνουν το μέτρο των πραγμάτων. Ομοια με την απόφαση να μην τελεστούν κηδείες για όσους πραξικοπηματίες έπεσαν νεκροί κατά την απόπειρα του πραξικοπήματος. Πώς μπορεί κάποιος να απαγορεύει ένα έργο που γράφτηκε πριν από αιώνες; Τι σημαίνει η απαγόρευση αυτή; Τόσο γι' αυτόν που απαγορεύει όσο και για τα έργα που απαγορεύονται. Η εξουσία πάντοτε φοβόταν τις φωνές των νεκρών. Ακριβώς γιατί μιλάνε με το βάρος μιας ομιλίας έξω από τον χρόνο. Ακριβώς γιατί όποια επιβεβαίωση της επικαιρότητάς τους, τους προσθέτει ισχύ τέτοια που τις καθιστά αξίες απόλυτες. Ενα έργο του Σέξπιρ που μπορεί να ιδωθεί σαν σχόλιο στο παρόν ή σαν κάλεσμα για αμφισβήτηση δεν προτρέπει απλώς σε πράξεις, αλλά δικαιολογεί τις πράξεις αυτές σε τέτοιο βαθμό ώστε να τις κάνει να μοιάζουν με καθήκον. Το βάρος του χρόνου μετατρέπει τα πάντα σε προστακτική. Η επικαιρικότητα δεν αποτελεί προϋπόθεση για να μιλήσεις για το παρόν. Πολλές φορές ίσως να αποτελεί και εμπόδιο, αφού περιορίζεται στην καταγραφή του πρώτου επιπέδου και του γεγονότος και όχι στη βυθομέτρηση και την καθαρότητα της ουσίας από την οποία πηγάζει το ίδιο το παρόν.
Γιατί κάθε επικαιρότητα κατοικεί στον καιρό της τέχνης άσχετα με τον χώρο ή τον χρόνο.

«Αυτός ο Κρίστοφερ Μάρλοου που αναφέρατε, είναι και αυτός κομμουνιστής;», ρώτησε ο Joe Starnes, μέλος της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων.
Η χρονιά είναι το 1938 και η αμερικανική κομμουνιστοφοβία βρίσκεται ακόμη στο λίκνο στο οποίο αργότερα θα ανδρωθεί ο μακαρθισμός.
Η ερώτηση για τον ελισαβετιανό συγγραφέα απευθυνόταν στη Hallie Flanagan, επικεφαλής του Federal Theatre Project, ενός θεατρικού προγράμματος στο πλαίσιο της πολιτικής του New Deal που είχε στόχο να εκτονώσει την ανεργία στον χώρο του θεάτρου και να τονώσει τη θεατρική ζωή της χώρας απ' άκρη σ' άκρη (η Flanagan κατηγορήθηκε για κομμουνισμό ύστερα από μια παράσταση με κάστορες).
«Και αυτός ο κύριος Ευριπίδης (εννοεί τον αρχαίο τραγικό) διδάσκει και αυτός την ταξική πάλη», θα προσθέσει το μέλος της επιτροπής.
Ο χρόνος άλλαξε, η ουσία όχι.
Η απαγόρευση των κλασικών έργων δεν αποτελεί μια απλή πράξη λογοκρισίας.
Αλλά έναν τρόπο διαχείρισης του παρελθόντος και του χρόνου.
Οι απαγορεύσεις που επιβάλλονται πάντοτε σε ενεστώτα ή μέλλοντα χρόνο διεκδικούν εδώ και τον αόριστο.
Απλώνουν την προσταγή τους προς κάθε χρονική κατεύθυνση με σκοπό να ξεπεράσουν τον χρόνο, να γίνουν θέσφατα απαράβατα, γεγονότα έξω από την κριτική ή την αμφισβήτηση.
Ταυτόχρονα, η πράξη της απαγόρευσης μας θυμίζει τη σημασία των κλασικών έργων, την έκτακτη ανάγκη του παρόντος τους και με έναν διεστραμμένο τρόπο μάς φέρνει πιο κοντά στην ουσία τους.
Οσο θα υπάρχουν έργα που θα απαγορεύονται, θα έχουμε αποδείξεις πως είμαστε ζωντανοί.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)

Δεν υπάρχουν σχόλια: