Η πρώτη πρόταση του κειμένου

Ας είναι αυτή εδώ η Πρώτη πρόταση του κειμένου. Και αυτή εδώ ας είναι η Δεύτερη. Και ας χρησιμοποιήσουμε την Τρίτη πρόταση ως γέφυρα για να φτάσουμε στο θέμα του κειμένου. Το θέμα του κειμένου είναι: η πρώτη πρόταση του κειμένου.

Ποια η σημασία της πρώτης φράσης; Μέσα στην όλο ταχύτητα ανάγνωση της μέρας και της νύχτας μας, η πρώτη πρόταση δαμάζει τους ρυθμούς, χαλιναγωγεί τη βιασύνη, διεκδικεί το βλέμμα. Μα είναι μόνο αυτό; Μια τεχνική στις απόλυτες εποχές των τεχνικών εφαρμογών και των πρακτικών λειτουργιών; 

 

Έγραφε κάπου ο Τσέζαρε Παβέζε: ‘’Όταν γραφτεί η πρώτη αράδα ενός αφηγήματος, έχουν ήδη επιλεγεί τα πάντα, και το ύφος και ο τόνος και η τροπή των συμβάντων. Με δεδομένη την πρώτη αράδα, δεν χρειάζεται παρά υπομονή: όλα τα υπόλοιπα πρέπει και μπορεί να βγουν απ’ αυτήν’’. Η πρώτη φράση είναι μια φράση οριστική, σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο απ’ ότι η τελευταία φράση. Και αυτό γιατί κουβαλά τον πυρήνα και τον σπόρο για ό, τι πρόκειται να ακολουθήσει. Στις πιο ευτυχείς στιγμές ένα κείμενο ή ένα βιβλίο δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο παρά δικαιολογία της πρώτης εκείνης πρότασης. Όμοια με μια γνωριμία ερωτική που ξεκινάει πάντα με μια κουβέντα και ό, τι θα ακολουθήσει θα είναι μια προσπάθεια επιβεβαίωσης ή ανατροπής της πρώτης εκείνης εντύπωσης. Ακόμα και αν η διαδικασία κρατήσει χρόνια. Και όμοια με τις γνωριμίες αυτές πόσες και πόσες πρώτες προτάσεις δεν κατέληξαν να χαθούν στους γκρεμούς του κειμένου που έπεται. 

 

Ας αδειάσουμε το γραφείο από τους τόμους και ας προτρέψουμε τις πρώτες φράσεις να παρελάσουν δικαιωμένες και ανώνυμες: ‘’ Η κυρία Ντάλαγουευ είχε πει ότι θα αγόραζε εκείνη τα λουλούδια’’, ‘’Κάποτε, την εποχή που ήμουνα αρκετά πιο νέος και πολύ πιο ευαίσθητος, ο πατέρας μου μού έδωσε μια συμβουλή που δεν έπαψε από τότε να με συνοδεύει’’, ‘’Πολλά χρόνια αργότερα, μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, ο συνταγματάρχης Αουρελιάνο Μπουενδία θα θυμόταν εκείνο το μακρινό απόγευμα που ο πατέρας του τον είχε πάει να γνωρίσει τον πάγο.’’ ,’’ Είμαι άρρωστος άνθρωπος… Είμαι κακός άνθρωπος. Άνθρωπος αποκρουστικός.’’, ‘’ Το όνομά μου ας είναι Ισμαήλ’’ .

Φτάνοντας στην ελευθερία των μορφών του σήμερα, η πρώτη πρόταση μπορεί να διαρκεί -χωρίς σημεία να στιγματίζουν το σώμα της- όσο ολόκληρο το κείμενο, όσο ένα ολόκληρο βιβλίο. Άλλες φορές μια λέξη μοιάζει να είναι αρκετή. Αρκετή όχι απλά για να συμπληρώσει εκείνο εκεί το ξεκίνημα, αλλά για να ξεκινήσει έναν καινούριο κόσμο: Στο Παρίσι, στις 10 Δεκεμβρίου του 1896, έγινε η πρεμιέρα του ‘’Βασιλιά Ουμπού’’ του θεατρικού έργου του νεαρού Αλφρέντ Ζαρύ. Η πρώτη φράση του έργου (στην πραγματικότητα η πρώτη λέξη) έμοιαζε αρκετή ώστε το κοινό να διχαστεί ανάμεσα σε ζητωκραυγές, γιούχες και απειλές και τελικά μετά την ολοκλήρωση της παράστασης να ξεσπάσουν επεισόδια μέσα και έξω από το θέατρο. Η περίφημη εκείνη πρώτη πρόταση ήταν: ΣΚρΑΤΑ (στα γαλλικά merdre, η γνωστή δηλαδή λέξη με ένα έξτρα r). Το μοντέρνο θέατρο γεννήθηκε μέσα από αυτή την πρώτη φράση. 

 

Η πρώτη πρόταση είναι η ακαριαία εκδοχή του κειμένου. Πολλές φορές δεν βρίσκεται καν στην αρχή. Στοιβαγμένη κάπου αργότερα, πρέπει να ανακαλυφθεί από τον αναγνώστη ώστε να αρχίσει το βιβλίο να μιλά. Υπάρχουν μάλιστα συγγραφείς που καταφέρνουν να καταδικάσουν το γραπτό σε μόνιμη σιωπή, τοποθετώντας την πρώτη φράση εκτός κειμένου. Από παιγνιώδη διάθεση, από απροσεξία ή από καθαρή βλακεία.

Η πρώτη πρόταση είναι και η μόνη πρόταση που γράφτηκε πριν από εμάς και ερήμην μας. Από εδώ και πέρα, καθ όλη την ανάγνωση γράφουμε μαζί με τον συγγραφέα, προσθέτοντας κενό στο συμπαγές του, προσθήκες στην αυτοτέλειά του, συμπληρώνοντας το ήδη ειπωμένο, κουβαλώντας κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης μονίμως την πρώτη φράση. Μέχρι να φτάσουμε πλήρεις πρώτης πρότασης στην εκπνοή της, στο τέλος του κειμένου, σε αυτήν εδώ, την Τελευταία πρόταση. 

 

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)