Κυριακή 24 Ιανουαρίου 2010

ΑΛΜΠΕΡΤ ΚΑΜΥ: Ο Θρύλος, η βιογραφία και η τυμβωρυχία


Πολλαπλές αφορμές μας κάνουν να μιλούμε για πράγματα περασμένα, να εξετάζουμε σε ποιο βαθμό είναι παρόντα, να εξετάζουμε τη διαχρονικότητά τους. Και είναι φορές που το παρόν αυτό δηλώνεται απερίφραστα, χωρίς να συνθηκολογεί με χρονολογίες, επαναλήψεις ή το γεγονός του θανάτου που τοποθετεί τα πάντα στα περασμένα. Για να μιλήσει κανείς για τον Αλμπέρ Καμύ σήμερα, δίνονται τρεις αφορμές. Η επέτειος 50 χρόνων από το θάνατό του (στις 4 Ιανουαρίου), η έκδοση μιας από τις σημαντικότερες βιογραφίες του στα Ελληνικά (Ολιβιέ Τοντ, Αλμπέρ Καμύ, Μια ζωή, μετάφραση. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Καστανιώτη 2009) και η πρόσφατη προσπάθεια τυμβωρυχίας του Νικολά Σαρκοζί.

Περί κομμουνισμού και μαρξισμού

Γεννημένος στην υπό γαλλική κατοχή Αλγερία, το 1913, ο Καμύ συνέδεσε το όνομά του με την αριστερά (με μια έννοια αρκετά διευρυμένη) και το παράλογο. Έχει ενδιαφέρον να δει κανείς τη σχέση του Καμύ με τον κομμουνισμό και τον υπαρξισμό, τις δύο μεγάλες συγγένειες που ο ίδιος αποποιήθηκε εξίσου. Από το Γαλλικό Κομουνιστικό Κόμμα διαγράφηκε το 1937, μια διαγραφή που τον έφερε πιο κοντά σε αναρχικές ή τροτσκιστικές ομάδες. Όσο για την ετικέτα του υπαρξιστή, ο ίδιος την αρνήθηκε από την αρχή της λογοτεχνικής του σταδιοδρομίας, παρ όλες τις συγγένειες που μπορεί να παρουσιάζει με το έργο του. Η ενεργή κριτική του στον υπαρκτό σοσιαλισμό, η συμμετοχή του στο θέμα ανεξαρτησίας της Αλγερίας και η ανάμιξη του στην Γαλλική αντίσταση και μια σειρά από άλλα κινήματα και ευρωπαϊκές προσπάθειες, τον περιγράφουν ως έναν από τους πιο ζωντανούς, πιο οργανικούς διανοουμένους του περασμένου αιώνα.

Το παράλογο του Καμύ

Ο Καμύ είναι ένας από τους τελευταίους μεγάλους ηθικούς στοχαστές. Όλο του το έργο φαίνεται ως μια προσπάθεια χαρτογράφησης του παραλόγου και κυρίως μια προσπάθεια υπέρβασης του μηδενισμού που μπορεί να προκύψει από αυτό. Το πρώτο ζευγάρι έργων του, ο “Ξένος” και ο “Μύθος του Σίσυφου”, περιγράφουν ακριβώς το παράλογο ως θριαμβευτή της σύγχρονης αμήχανης ζωής. Στην μετά τον Νίτσε εποχή, η παραδοχή του θανάτου του θεού είναι πιο εύκολη παρά ποτέ. Η ρήση του Ντοστογιέφσκι “ο θεός πέθανε, τώρα όλα επιτρέπονται” γίνεται ερώτημα και μάλιστα κεντρικό στην ηθική του Καμύ. Σ‘ έναν κόσμο χωρίς θεό, ο άνθρωπος πρέπει να αναζητήσει ένα νέο κέντρο. Στο επόμενο ζευγάρι έργων του στον “Επαναστατημένο άνθρωπο” και στην “Πανούκλα”, ο Καμύ απαντά ακριβώς σε αυτό το θέμα διατυπώνοντας το δικό του cogito: “Επαναστατώ, άρα υπάρχουμε”. Ο άνθρωπος, η αναγνώριση και αποδοχή της παράλογης φύσης της ζωής, όπως αυτή προκύπτει από τα αδιέξοδα της λογικής και τελικά η υπέρβαση του παραλόγου, ως πράξη ανάτασης και επαναστατικής οπτικής, στο όνομα ακριβώς του ανθρώπου, της συντροφικότητας και της αδελφοσύνης που προκύπτει από την συνειδητοποίηση της κοινής μοίρας, είναι η πρόταση του Καμύ για τον ορισμό ενός νέου κέντρου.
Έχει ενδιαφέρον να εξετάσει κάποιος το στυλ γραφής του Καμύ σε σχέση με το περιεχόμενο των έργων. Τα φιλοσοφικά του κείμενα γραμμένα με τρόπο ελεύθερο, βρίσκονται πιο κοντά στο δοκίμιο παρά τη φιλοσοφική διατριβή. Η γλώσσα είναι κατανοητή και ο στόχος τους γίνεται εμφανής από την αρχή. Τα μυθιστορήματά του είναι γραμμένα περισσότερο ως λογοτεχνικές παραβολές στα όρια του υπαινικτικού ρεαλισμού. Ο Καμύ βρίσκεται πιο κοντά στον Κάφκα απ ότι σε όποιον άλλο συγγραφέα, αλλά ενώ στον Κάφκα τα σύμβολα μένουν ανοιχτά και οι ερμηνείες τους μπορεί να είναι πολλαπλές, στον Καμύ τα σύμβολα είναι συγκεκριμένα και εντάσσονται σε ένα ευρύτερο σύνολο. Τα θεατρικά έργα του Καμύ εντάχθηκαν συχνά και λανθασμένα στο θέατρο του παραλόγου. Ενώ, τόσο στον “Καλιγούλα”, όσο και στην “Παρεξήγηση” (τα δύο σημαντικότερα θεατρικά του), κεντρικό θέμα είναι ακριβώς το παράλογο, η δομή και το ύφος τους τα αποκλείουν από αυτή την κατηγορία της οποίας και προηγούνται. Τα έργα του Καμύ ζητούν πάνω απ όλα να επικοινωνήσουν, αποφεύγοντας την απόλυτη κατάφαση του διδακτισμού. Η δομή και η γλώσσα τους είναι συμβατική σε μεγάλη απόσταση από τους εννοιολογικούς ή ποιητικούς πειραματισμούς του Μπέκετ, του Ιονέσκο και του Ζενέ. Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα θέατρο μάλλον παλαιό, που μιλά για πράγματα αυστηρά καινούργια.

Αντί στεφάνων

Ο ίδιος ο θάνατος του Καμύ περιγράφει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο τη ρίζα του παράλογου στην ζωή του ανθρώπου. Το 1960, στην ηλικία των 46 και στην πιο δημιουργική και πυκνή φάση της ζωής του, ο συγγραφέας πεθαίνει σε αυτοκινητιστικό ατύχημα. Και όμως το παράλογο φαίνεται να συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας. Πρόσφατα, ο Νικολά Σαρκοζί πρότεινε τα οστά του Γαλλο-αλγερινού συγγραφέα να μεταφερθούν στο Πάνθεον, την νεκρόπολη τιμής του γαλλικού πνεύματος. Με αυτό τον τρόπο, ο γάλλος πρόεδρος προσπαθεί να τονίσει την οικουμενικότητα (με έντονη την χροιά του ακίνδυνου) της σκέψης του Καμύ, την (ψευδή) ανεκτικότητα του ίδιου στις αντίθετες απόψεις και ταυτόχρονα να γίνει αρεστός στους αλγερινούς πρόσφυγες, τιμώντας ως μέγιστο Γάλλο κάποιον με αφρικανικό αίμα στις φλέβες του. Όμως, ένας συγγραφέας σαν το Καμύ δεν γίνεται να τιμηθεί με στεφάνια, στο μόνο πράγμα που άφησε πίσω του νεκρό, δηλαδή το σώμα του. Αντίθετα, τιμάται καθημερινά, ενθουσιάζοντας, προκαλώντας προβληματισμούς και εμπνέοντας γενεές νεότερες με ένα έργο που όχι μόνο δεν έχει πεθάνει, αλλά ο χρόνος δεν έχει καταφέρει ακόμα να το κάνει να γεράσει.
Ας σκάψουν λοιπόν όσο βαθιά θέλουν οι τυμβωρύχοι, εδώ δεν κατοικεί τίποτα το νεκρό.


(στην εφημεριδα Εποχή)

4 σχόλια:

Unknown είπε...

Ο Αλμπέρ Καμύ, άνθρωπος που στα έργα του προσπαθούσε συνεχώς να δώσει έμφαση στην αγωνία που τον διακατείχε απέναντι στα ερωτήματα που έθετε στον εαυτό του και στην ανθρωπότητα, τόνιζε συνεχώς και την επιθυμία του για επικοινωνία με τον αναγνώστη.
Ο Καμύ δεν δέχεται το παράλογο ως συμπέρασμα. Το παράλογο γι αυτόν είναι η αφετηρία. Μια αφετηρία που πρέπει να μείνει πίσω, από ανθρώπους που αντιλαμβάνονται το παράλογο της πραγματικότητας αλλά δεν πάνε κόντρα σ αυτό. Πασχίζουν όμως να το προσπεράσουν, αφού πρώτα το γνωρίσουν καλά.
"Δεν υπάρχει παρά ένα μονάχα φιλοσοφικό πρόβλημα πραγματικά σοβαρό: το πρόβλημα της αυτοκτονίας."
Για ακόμη μια φορά ο Καμύ αρνείται. Αρνείται να εξετάσει το θέμα της αυτοκτονίας ως ένα κοινωνικό φαινόμενο.
"Το σαράκι", λέει ο Καμύ "βρίσκεται στην καρδιά του ανθρώπου" και έτσι θέτει το θέμα της "σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στην ατομική σκέψη και την αυτοκτονία".
Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγραφεί η αγωνία αυτού του μυαλού. Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγραφούν καλύτερα οι αλήθειες που απορρέουν από το έργο του ανθρώπου αυτού.
Ο Καμύ επαναστατεί, άρα υπάρχουμε, και μπορούμε να επαναστατούμε με την απλούστερη πνευματική στάση της ειλικρίνειας και της συμπάθειας, μέσω της αναζήτησης και της σκέψης.

Ερυθρος Οβελιξ είπε...

Όσοι ασπάζονται τις αντιλήψεις του επιστημονικού σοσιαλισμού θα πρέπει να μελετήσουν το έργο του Άλμπερ Καμύ.

Ακόμα και αν διαφωνεί κανείς στα πολιτικά συμπεράσματα που προκύπτουν από το έργο του Καμύ, αξίζει να αναμετρηθεί με αυτόν τον σύγχρονο φιλόσοφο.

Η μαρξιστική σκέψη ως εργαλείο κατανόησης του κόσμου, αλλά και ως πολιτική πράξη ανατροπής του κοινωνικού συστήματος, προσπαθεί να ερμηνεύσει τις κοινωνικές αντιθέσεις και να τις λύσει στην βάση της αταξικής κοινωνίας, στην δημιουργία δηλαδή ενός κοινωνικού συστήματος που δεν θα στηρίζεται στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο με αυτήν την λογική ο ανθρωπισμός, είναι η βάση της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας.

Όσοι περιπλανιόμαστε στα μονοπάτια της επαναστατικής μαρξιστικής σκέψης, οφείλουμε να αποκαθάρουμε το όραμα του σοσιαλισμού, που τόσο χυδαία ξεφτίλισε ο σταλινισμός στα μάτια του εργαζόμενου λαού.

Σε αυτήν την προσπάθεια μπορεί να συνδράμει και το έργο του Άλμπερ Καμύ, όπως και άλλων υπαρξιστών φιλοσόφων και λογοτεχνών.

Θα διαφωνήσω μόνο με την eleonora, καθώς οι ανθρώπινες σχέσεις είναι πολύ πιο σύνθετες και πολύπλοκες για να αρκεί η «απλούστερη πνευματική στάση της ειλικρίνειας και της συμπάθειας».

Οι ανθρώπινες σχέσεις καθώς και η ηθική που τις διέπει δεν είναι αποκομμένες από τις κοινωνικές συνθήκες που οι άνθρωποι βιώνουν.

Όσοι αναγνωρίζουν ότι ζούμε σε έναν κόσμο με έντονες κοινωνικές ανισότητες, με πολέμους, όπου κυριαρχεί η λογική «όλοι εναντίον όλων», δεν γίνεται απλά να υιοθετήσουμε την λογική της συμπάθειας με όσους είναι υπεύθυνοι για την δημιουργία αυτής της κατάστασης.

Η ηθική που πρέπει να μας διέπει θα πρέπει να είναι η ηθική του οράματος της κοινωνικής απελευθέρωσης, απαλλαγμένο από την ιησουίτικη αρχή του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».

Ερυθρος Οβελιξ είπε...

Όσοι ασπάζονται τις αντιλήψεις του επιστημονικού σοσιαλισμού θα πρέπει να μελετήσουν το έργο του Άλμπερ Καμύ.

Ακόμα και αν διαφωνεί κανείς στα πολιτικά συμπεράσματα που προκύπτουν από το έργο του Καμύ, αξίζει να αναμετρηθεί με αυτόν τον σύγχρονο φιλόσοφο.

Η μαρξιστική σκέψη ως εργαλείο κατανόησης του κόσμου, αλλά και ως πολιτική πράξη ανατροπής του κοινωνικού συστήματος, προσπαθεί να ερμηνεύσει τις κοινωνικές αντιθέσεις και να τις λύσει στην βάση της αταξικής κοινωνίας, στην δημιουργία δηλαδή ενός κοινωνικού συστήματος που δεν θα στηρίζεται στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο με αυτήν την λογική ο ανθρωπισμός, είναι η βάση της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας.

Όσοι περιπλανιόμαστε στα μονοπάτια της επαναστατικής μαρξιστικής σκέψης, οφείλουμε να αποκαθάρουμε το όραμα του σοσιαλισμού, που τόσο χυδαία ξεφτίλισε ο σταλινισμός στα μάτια του εργαζόμενου λαού.

Σε αυτήν την προσπάθεια μπορεί να συνδράμει και το έργο του Άλμπερ Καμύ, όπως και άλλων υπαρξιστών φιλοσόφων και λογοτεχνών.

Θα διαφωνήσω μόνο με την eleonora, καθώς οι ανθρώπινες σχέσεις είναι πολύ πιο σύνθετες και πολύπλοκες για να αρκεί η «απλούστερη πνευματική στάση της ειλικρίνειας και της συμπάθειας».

Οι ανθρώπινες σχέσεις καθώς και η ηθική που τις διέπει δεν είναι αποκομμένες από τις κοινωνικές συνθήκες που οι άνθρωποι βιώνουν.

Όσοι αναγνωρίζουν ότι ζούμε σε έναν κόσμο με έντονες κοινωνικές ανισότητες, με πολέμους, όπου κυριαρχεί η λογική «όλοι εναντίον όλων», δεν γίνεται απλά να υιοθετήσουμε την λογική της συμπάθειας με όσους είναι υπεύθυνοι για την δημιουργία αυτής της κατάστασης.

Η ηθική που πρέπει να μας διέπει θα πρέπει να είναι η ηθική του οράματος της κοινωνικής απελευθέρωσης, απαλλαγμένο από την ιησουίτικη αρχή του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».

eleonora είπε...

Λοιπόν, αρχίζω με την εξής διευκρίνιση:
΄Στο περιθώριο των κυριάρχων φιλοσοφικών ρευμάτων ο Καμύ επέμεινε στον στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση. Αρνούμενος να εκφράσει ομολογία πίστεως στο Θεό, στην ιστορία ή στη λογική, ήρθε σε αντίθεση με τον Χριστιανισμό, το Μαρξισμό και τον Υπαρξισμό. Δε σταμάτησε ποτέ την πάλη ενάντια στα ιδεολογήματα και τις αφαιρέσεις που αποστρέφονται την ανθρώπινη φύση.'
Για αυτό λοιπόν θα διαφωνήσω εν μερει σύντροφε με την άποψή σου ότι
η απλούστατη στάση της ελικρίνειας και της συμπάθειας δεν αρκεί επειδή οι ανθρώπινες σχέσεις είναι πολύπλοκες και σύνθετες.
πρώτα απ όλα τίποτα από μόνο του δεν αρκεί ωστε (μέσω της επανάστασης) να φτάσουμε σε μια αταξική κοινωνία ίσων συνθηκών.
Έπειτα, ακριβώς για το λόγο οτι οι ανθρώπινες σχέσεις είναι αρκετά σύνθετες και πολύπλοκες θεωρώ ότι θα πρέπει πρώτα να δημιουργηθούν βάσεις που να στηρίζονται στις υπαρκτές αλήθειες ανάμεσα στους ανθρώπους.
Στην ουσία όμως όλων αυτών, δεν εναντιώνομαι σε κανέναν άνθρωπο ως ύπαρξη, παρά μόνο στον εκάστοτε μηχανισμό που δημιουργεί τον κάθε ανθρωπο. Και ούσα ενάντια σε κάθε μηχανισμό που γεννά και διαιωνίζει το φόβο και το ψέμα θεωρώ σημαντική την κατανόηση πάνω από όλα της ανθρώπινης φύσης όλων μας όλων όσων ζούν σε κοινωνίες που διέπονται από συστήματα και μηχανισμούς. τρόποι δράσης υπάρχουν πάμπολοι από όλες τις πλευρές. αλλοι καταδικάσιμοι άλλοι επικροτήσιμοι. το θέμα είναι πιστεύω η κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης μέσα σε όλα αυτά χώρίς το τελευταίο να αναιρεί ή να αφαιρει την αξία όλων των υπολοίπων. και επειδή η κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης όχι σαν κοινωνικό φαινόμενο, επιτυγχάνεται μόνο μέσω της ειλικρίνειας και της συμπάθειας θα εμείνω στην αρχική μου αντίληψη;)
θα συμφωνήσω αναντίρρητα με την τελευταία παράγραφο του σχολίου σου όσον αφορά στην ηθική με κάθε επιφύλλαξηόμως απέναντι στην ΄ηθική΄ σε σχέση με τη λογική σαν λογική αυτή καθ αυτή, διότι το όραμα της κοινωνικής απελευθέρωσης θα πρέπει να φαντάζει απλά και μόνο ως λογική συνέπεια της καταπίεσης αλλά και ως ο μόνος λογικός τρόπος ζωής των ανθρώπων και όχι απλά ως ηθκή ισότητας.